Den norske språkutviklinga på 1800-tallet

1. Peik på samanhengen mellom språk og nasjonsbygging.

På 1800-tallet var tankjen om at språk var det viktigaste og mest underforståtte i ei nasjon sia kjenneteikn. Dette var av ideologien som etter kvart fekk namnet nasjonalromantikken. Nasjonar vil sjå på sine røter. Tankjen om at det var folket som var ei nasjon og ikkje eliten.

2. Gjør greie for korleis romantikken som åndsretning både var utgangspunkt og drivkraft for den norske språkdebatten på 1800-talet.

Etter 1814 var det behov for nasjonal kjensle etter splittelsen. Romantiske tankjar som det å gå tilbake til naturen fungerte også på det litterære nivået, kor det då var å gå tilbake til dei språklege røtene våre.

3. Kven var morsmålet sine ”bestefedrar” og kva språksyn sto dei for? Nemn ein sentral diktar som støtta kvar av dei, og forklar korleis.

Dei første som debaterte språksituasjonen i Noreg var Wergeland; som ville gjere det danske språket norskt og Munch; som ville ha eit nytt norsk språk som baserte seg på Norrønt. Asbjørnsen og Moe var tilhengarar av Wergelands måte, fordi dei skrive ting på norske dialektar. Landstad og Crøger støttet Munch på den måten at dei hadde alt på norsk og det på ein måte som var tilnærma lik norrønt, var eit tilnærma perfekt bygdemål.

4. Forklar kva Asbjørnsen og Moe sine eventyrsamlingar fekk å seie for utviklinga av det norske bokmålet.

Dei basterte seg på å “fordanske” dei norske eventyra før dei verte norsk folkelege. Til tross for dette brukte dei norske ord i kursiv der dansken ikkje strakk til. Desse eventyra var viden kjent og dermed også mange som las dette fordanskede norske språket.

5. Teikn eit portrett av Knud Knudsen og gjør greie for språksynet hans. Kva diktarar støtta og tok i bruk fornorskingslinja? Finn teksteksempel.


Knud Knudsen (1812-1895) var med på å lage sitt eige skriftspråk, forskjellig frå dansk. Han kjem frå bondestanden noko som er i motsettning til alle dei eg har omtalt til nå. Han ville reformere dansken til eit norsk språk. Asbjørnsen og Moe, Wergeland og Bjørnson. “Disse to Veje til et virkelig norsk Sprog er forresten kun forskjellige hvad Udgangspunkt og den første Strækning angår; siden løber de udentvivl sammen.”

6. Teikn eit portrett av Ivar Aasen og gjør greie for språksynet hans. Kva diktarar støtta og tok i bruk Landsmålet? Finn teksteksempel.


Ivar Aasen (1813-1896) var også ein frå bondetampen. Han ville realisere draumen om eit eige norsk skriftspråk. Hans mål var ikkje å basere det på eit, men å samla alle slik at dei då alle hadde eit grunnleggjande utgangspunkt for dette språket. Aasmund O. Vinje og Arne Garborg. “Det er ikkje min Hensigt at fremhæve norgen enkelt af vore Dialektar; nei ingen saadan bør være Hovedsprog, men dette skulde være en Sammenligning af, et Grundlag for dem alle.”

7. Forklar Knudsens slagord: ”Gradvishetens vej, ikkje bråhastens vej”.

Han mente at ein skulle gå forsiktig fram når det gjaldt språkskifte. Ikkje sånn som Aasen som ville forandre det så fort og brått.

8. Gjør greie for rettskrivingsmøtet i Stockholm i 1869. Kva var bakgrunnen, kven deltok og kva blei resultatet?

Dei skulle minske avstanden mellom dei skandinaviske språka. Knud Knudsen og Ibsen deltok. Resulterte i at “aa” gjekk til “å”.

9. Kva gikk jamstillingsvedtaket i 1885 ut på?

Landsmålet og “det allminnerlige Borgersprog” (den fornorskede dansken) skulle vere likestilte i skulen og i offentleg administrasjon.

10. I 1878 blei det vedtatt at ”Undervisningen i Almueskolen saavidt muligt skulle meddeles paa Børnenes eget Talesprog”. Kva var grunnane til det?

Hovedgrunninga var nok at når elevane lærte å snakke “dansk” i skulen var ikkje dette veldig nasjonsframmande. Og dessutan gjorde det lettare for elevane å forstå og lære i skulen.

Kjelder:

http://no.wikipedia.org/wiki/Norsk_spr%C3%A5khistorie_(1830%E2%80%931900)
http://no.wikipedia.org/wiki/Ivar_Aasen
http://no.wikipedia.org/wiki/Knud_Knudsen